16 Ocak 1923 günü, Atatürk’ün İstanbul basınının ileri gelen başyazarlarıyla yaptığı basın toplantısı Cumhuriyetin kuruluşunu ve devrimleri içeren senaryonun snopsisi yani anahatlı özeti gibidir. Ama ne yazık ki “İzmit Basın Toplantısı” denince, kimsenin aklına 1922 Anayasası’nın 11. maddesinden başka bir şey gelmez. Bir süredir, ne olduğunu açıklamaya çalıştığım belalı konu. Sanırım bu konuya yazılarım bir açıklık getirmiştir. İzmit Basın Toplantısı tamamı ele alınınca şu 11. maddenin neredeyse hiç önemi yoktur.

 Cumhuriyet Kitapları, Alev Coşkun’un “Sunuş”u,  Işık Kansu’nun “Günümüz Türkçesine” uyarlamasıyla ve “Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı” 100. yılı dolayısıyla, aynı adla bir inceleme kitabı yayımladı. Çok önemli bir iş. Bu kitap, yani basın toplantısının resmi tutanağı okununca Cumhuriyet ve devrimleri biraz olsun gerçekten anlaşılabilecek. Cumhuriyet ve devrimler, kaşarlanmış muhaliflerin iddia ettiği gibi “tepeden inme”, “halkın bilgi ve ilgisi olmadan” yapılmamış, tam tersine 1923 yılının ocak ve ekim ayları arasında Mustafa Kemal Paşa tarafından basın toplantıları yapılmış, konferanslar ve halkla sohbet toplantıları düzenlenmiş. “Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı” başta olmak üzere bu süreçte görevliler tarafından yazılan tutanaklar bu destansı dönemin tanık ve kanıtlarıdır.

***

Birkaç yazı sürecek yazı dizimize Alev Coşkun’un kaleme aldığı “Sunuc”un giriş bölümüyle başlayalım:

[İZMİT BASIN TOPLANTISI VE ÖNEMİ (S. 1).

9 Eylül 1922, Milli Mücadele’nin zafere ulaştığı tarihtir. Atatürk, bu zaferden dört ay sonra, 16 Ocak 1923’te İzmit’te İstanbul basınının ileri gelen başyazarlarıyla bir toplantı yaptı. Akşam saat 21.30’da başlayan ve sabaha karşı saat 3’e kadar süren bu toplantıya sadece İstanbul gazetelerinin başyazarları çağrıldı. Beş buçuk saat süren bu toplantı, Milli Mücadele tarihimizde önemli bir yer tutar.

Bu toplantıda Türkiye’de kurulacak yeni rejim, Musul, Kürt sorunu, hilafet ve laiklik gibi can alıcı konular görüşüldü.

Güncelliğini bugün de koruyan bu konular üzerinde Atatürk’ün verdiği yanıtlar ve ileri sürdüğü görüşler, günümüzde de önemini korumaktadır.

TOPLANTININ ÖNEMİ (S.1)

Bu toplantı neden yapıldı? Bu toplantıya neden sınırlı sayıda gazeteci, sadece İstanbul gazetelerinin başyazarları çağrıldı?

Atatürk daha sonra, İzmit, Bursa, Alaşehir, Salihli, Turgutlu, Manisa ve İzmir’de halkla geniş görüşmeler yaptı.

Atatürk’ün çok önem verdiği bu toplantıların amacı neydi? Bu sorulara yanıt verebilmek için öncelikle bu toplantı girişimine neden olan olayların altyapısı, arka planı ve gelişimi üzerinde durmalıyız.

TEMEL GELİŞMELER (S.1)

Kuvayı Milliye ordularının zafer kazanıp İzmir’e girdikleri 9 Eylül 1922 ile İzmit Basın Toplantısı’nın yapıldığı 16 Ocak 1923 tarihleri arasında yukarıda belirtildiği gibi dört aylık bir zaman dilimi vardır. Bu süre içinde çok önemli gelişmeler oldu. Mudanya Antlaşması imzalandı. Hemen ardından, 1 Kasım 1922’de 600 yıllık padişahlık yönetimi BMM tarafından kaldırıldı, tarihin derinliklerine gönderildi.

Ancak bu önemli karardan sadece bir ay sonra, 2 Aralık 1922’de Meclis’te bir girişim yapılarak Mustafa Kemal’in seçimlerde aday olmaması istendi ve böylece Meclis’in dışında bırakılması amaçlandı. Bu yasa teklifi, Mustafa Kemal’e karşı Meclis içinde bir darbe planıydı.

Padişahlığın bir Meclis kararıyla fiilen ortadan kaldırılması, dincileri, hocaları ve halifecileri tedirgin etmişti.

Ayrıca padişahlıktan sonra halifeliğin de kaldırılacağını düşünen İstanbul basını Ankara’ya karşı gelmeye başlamıştı. Bu gelişmeleri temel noktalarıyla ve kronolojik dizge içinde irdelemeliyiz. Önce Mudanya Ateşkesi’den başlayalım.] (s.1-2) 

***

Devamında, Alev Coşkun Mudanya Ateşkesi’nden başlayarak Cumhuriyete giden yola ışık tutuyor.